Exbio Βιολογια και Κοινωνια
Η Παγκόσμια Ημέρα Βιοποικιλότητας εορτάζεται κάθε χρόνο στις 22 Μαΐου. Καθιερώθηκε το 1993 από τα Ηνωμένα Έθνη για την καλύτερη κατανόηση και ευαισθητοποίηση σε θέματα βιοποικιλότητας.
Ως βιοποικιλότητα, όπως ορίζεται από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος (EEA: European Environment Agency) νοούνται συλλήβδην τα δισεκατομμύρια των μοναδικών ζωντανών οργανισμών που κατοικούν στη Γη και οι μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις. Οι οργανισμοί αυτοί αποτελούν πολύ σημαντικό στοιχείο των ζωών μας αλλά συνεχώς απειλούνται. Οι σημαντικότεροι παράγοντες που ασκούν πίεση στη βιοποικιλότητα είναι οι αλλαγές στη χρήση της γης (π.χ. αποψίλωση, εντατική μονοκαλλιέργεια, αστικοποίηση), η άμεση εκμετάλλευση, όπως η θήρα και η υπεραλίευση, η κλιματική αλλαγή, η ρύπανση και τα χωροκατακτητικά ξένα είδη(1).
Η βιοποικιλότητα είναι πολύ σημαντικό να διατηρηθεί, όχι μόνο λόγω της εγγενούς αξίας της αλλά και επειδή μας προσφέρει, μεταξύ άλλων, καθαρό αέρα, γλυκό νερό, καλή ποιότητα εδάφους και επικονίαση καλλιεργειών. Μας βοηθά να καταπολεμήσουμε την κλιματική αλλαγή και να προσαρμοστούμε σε αυτή και συμβάλλει στον περιορισμό του αντίκτυπου των επικίνδυνων φυσικών φαινομένων. Ως εκ τούτου, η μείωση της βιοποικιλότητας έχει θεμελιώδεις συνέπειες για την κοινωνία, την οικονομία και την ανθρώπινη υγεία(1).
Ο πλανήτης χάνει τη βιοποικιλότητά του με ανησυχητικό ρυθμό, και η μείωση είναι επιταχυνόμενη. Περίπου ένα εκατομμύριο είδη κινδυνεύουν αυτή τη στιγμή από εξαφάνιση και πολλά οικοσυστήματα, ζωτικής σημασίας για τον πλανήτη και την ευημερία μας βρίσκονται στα πρόθυρα μη αναστρέψιμης καταστροφής. Για τις σημερινές και τις μελλοντικές γενιές, είναι επείγουσα ανάγκη να αναχαιτίσουμε και να αναστρέψουμε την απώλεια βιοποικιλότητας, και να αποκαταστήσουμε τις φυσικές περιοχές στην Ευρώπη και σε όλον τον πλανήτη(2).
Η Βιοποικιλότητα στην Ελλάδα
Το Ευρωπαϊκό Σύστημα Πληροφοριών για τη Φύση (EUNIS) περιλαμβάνει βασικά δεδομένα για τα είδη πανίδας και χλωρίδας, τους τύπους οικοτόπων και τις προστατευόμενες περιοχές(3). Ειδικότερα, σύμφωνα με το Σύστημα Πληροφοριών για τη Βιοποικιλότητα στην Ευρώπη (BISE), επί του παρόντος, το 34,9% της χερσαίας έκτασης της Ελλάδας χαρακτηρίζεται ως προστατευόμενες περιοχές, το οποίο είναι σημαντικά πάνω από την τιμή της Ευρωπαϊκής Ένωσης του 26,4%. Η Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Βιοποικιλότητα έχει θέσει ως στόχο την επίτευξη κάλυψης 30% προστατευόμενων περιοχών σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης έως το 2030. Με κάλυψη 19,78% στα θαλάσσια ύδατά της, η Ελλάδα ξεπερνά την τιμή της Ευρωπαϊκής Ένωσης του 12,1%(4).
Στην Ελλάδα, η κατανομή των προστατευόμενων ειδών σε ταξινομικές ομάδες αναδεικνύει την εξέχουσα θέση των πτηνών, που αποτελούν τη μεγαλύτερη αναλογία με 51,7%. Ακολουθούν τα ψάρια, που αντιπροσωπεύουν το 10,4% των προστατευόμενων ειδών και τα αγγειακά ή ανώτερα φυτά, που αντιπροσωπεύουν το 10,1%(4).
Στην Ελλάδα, η αξιολόγηση των ομάδων ειδών αποκαλύπτει ότι τα αμφίβια έχουν το υψηλότερο ποσοστό ειδών με καλή κατάσταση διατήρησης, που ανέρχεται στο 76,4%. Ακολουθούν τα ερπετά, με το 74,5% των ειδών σε καλή κατάσταση διατήρησης. Από την άλλη πλευρά, τα μη αγγειακά φυτά εμφανίζουν το υψηλότερο ποσοστό ειδών με κακή κατάσταση διατήρησης, που φτάνει το 100%(4).
Περισσότερες λεπτομέρειες καθώς και την κατάσταση των άλλων Ευρωπαϊκών χωρών παρέχονται στο Σύστημα πληροφοριών για τη βιοποικιλότητα στην Ευρώπη (BISE).
Η απώλεια βιοποικιλότητας, η ρύπανση, η κλιματική αλλαγή μπορούν να οδηγήσουν σε μολυσματική (λοιμώδη) νόσο(5)
Οι επιστήμονες προσπαθούν να μάθουν περισσότερα για τους ακριβείς παράγοντες που προάγουν την εξάπλωση μολυσματικών ασθενειών, εν μέρει επειδή θα μας βοηθήσουν να αποτρέψουμε αυτές τις λοιμώξεις, οι οποίες μπορούν να αρρωστήσουν ανθρώπους, ζώα και φυτά. Πρόσφατη έρευνα εξέτασε το υπάρχον σώμα της ερευνητικής βιβλιογραφίας, μια διαδικασία που ονομάζεται μετα-ανάλυση, για την αναζήτηση των δυνάμεων που προάγουν την εξάπλωση των μολυσματικών ασθενειών. Η μελέτη, η οποία δημοσιεύτηκε στο Nature τον Μάιο του 2024, υπογραμμίζει την επίδραση που είχαν οι άνθρωποι στην αύξηση των νέων μολυσματικών ασθενειών.
Ο κίνδυνος μολυσματικών ασθενειών, σημείωσαν οι συγγραφείς της μελέτης, επηρεάζεται κυρίως από παράγοντες όπως η ρύπανση, οι αλλαγές στα τοπία και το κλίμα, η απώλεια βιοποικιλότητας και οι πιέσεις στα είδη, όπως η εισαγωγή χωροκατακτητικών ειδών.
Οι ερευνητές εξέτασαν σχεδόν 3.000 περιπτώσεις συσχετισμών μεταξύ της παγκόσμιας αλλαγής και μολυσματικών νόσων, οι οποίες περιελάμβαναν 1.497 σχέσεις ξενιστή-παράσιτου και αλληλεπιδράσεις μεταξύ φυτών, ζώων και ανθρώπων.
Η αποψίλωση των δασών ή η απώλεια οικοτόπων και ο κατακερματισμός των δασών δε διαπιστώθηκε ότι είναι αιτία ασθενειών. Ωστόσο, η χημική ρύπανση, η κλιματική αλλαγή, τα εισαγόμενα είδη και η απώλεια βιοποικιλότητας βρέθηκαν να προάγουν τις ασθένειες.
Ίσως παραδόξως, η αστικοποίηση δεν ήταν κινητήριος δύναμη της ασθένειας και μπορεί στην πραγματικότητα να τη μειώσει. Υπάρχουν λιγότερες ασθένειες στις αστικές περιοχές, εν μέρει λόγω των προσπαθειών υγιεινής, αλλά και επειδή οι αστικές περιοχές δε μπορούν να υποστηρίξουν την άγρια ζωή, δήλωσε στον Guardian ο αντίστοιχος συγγραφέας της μελέτης καθηγητής Jason Rohr του Πανεπιστημίου της Notre Dame. Οι αστικές περιοχές τείνουν να έχουν λιγότερες ασθένειες, εν μέρει λόγω της καλύτερης δημόσιας υγιεινής και της διαθεσιμότητας υγειονομικής περίθαλψης και θεραπείας, αλλά και επειδή υπάρχει λιγότερη άγρια ζωή.
Οι συγγραφείς της μελέτης τόνισαν ότι για να μειωθεί η αύξηση των μολυσματικών ασθενειών, οι άνθρωποι θα πρέπει να κάνουν περισσότερα για να μειώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, να βελτιώσουν την υγεία του οικοσυστήματος και να αποτρέψουν την εισαγωγή χωροκατακτητικών ειδών και την απώλεια της βιοποικιλότητας. Σύμφωνα με τη μελέτη, αυτές οι προσπάθειες μπορεί να βοηθήσουν στη «μείωση του φόρτου των ασθενειών των φυτών, των ζώων και του ανθρώπου, ειδικά όταν συνδυάζονται με βελτιώσεις στους κοινωνικούς και οικονομικούς καθοριστικούς παράγοντες της υγείας».
«Τα μηνύματα είναι ότι η απώλεια βιοποικιλότητας, η κλιματική αλλαγή και τα εισαγόμενα είδη αυξάνουν τις ασθένειες, ενώ η αστικοποίηση τις μειώνει», σημείωσε ο Rohr.
Αυτή η μελέτη έρχεται μετά από μια πρόσφατη έκθεση που δημοσιεύτηκε στο The Lancet Planetary Health, η οποία σημείωσε ότι η απώλεια βιοποικιλότητας, η κλιματική αλλαγή και οι μολυσματικές ασθένειες συνδέονται μεταξύ τους και ότι οι προσπάθειες για τον μετριασμό αυτών των προβλημάτων θα πρέπει να αρχίσουν εξετάζοντας και τα τρία μαζί, αντί το καθένα μεμονωμένα.
Η Βιοποικιλότητα και η Επιστήμη των Πολιτών
Η Eπιστήμη των Πολιτών είναι μια επιστημονική έρευνα που διενεργείται εξολοκλήρου ή εν μέρει από ερασιτέχνες ή μη επαγγελματίες επιστήμονες. Πρόκειται ουσιαστικά για ενεργή συμμετοχή του κοινού στην επιστημονική έρευνα. Οι πολίτες καταγράφουν δεδομένα, φωτογραφίζουν ή χρησιμοποιούν εξειδικευμένες εφαρμογές ειδικά σχεδιασμένες για την καταγραφή πολύτιμων για την έρευνα δεδομένων και με αυτόν τον τρόπο συμβάλλουν ενεργά στην προώθηση της επιστήμης και της γνώσης. Πρόκειται για μια δυναμική ερευνητική μέθοδο που έχει μεγάλα οφέλη για την εκπαίδευση, για τη δημόσια κατανόηση της επιστήμης, και μπορεί ακόμα και να ασκήσει επιρροή στη χάραξη στρατηγικής, να γίνει αφορμή για σημαντικές συζητήσεις και τελικά να συμβάλει στην καλλιέργεια μιας πιο στενής σχέσης ανάμεσα στην επιστήμη και την κοινωνία. Και βέβαια θα πρέπει να τονίσουμε ότι όταν στην Επιστήμη των Πολιτών ακολουθηθούν οι σωστές διαδικασίες, τα ερευνητικά αποτελέσματα είναι πραγματικά υψηλού επιπέδου και αντάξια των δεδομένων που προκύπτουν από την κλασική ερευνητική διαδικασία. Έτσι λοιπόν, από μια απλή ιδέα ότι οι πολίτες μπορούν να συμβάλουν στην επιστήμη μπορούμε να φθάσουμε σε πραγματικά σημαντικά ερευνητικά επιτεύγματα(6).
Ένας τρόπος συμβολής των πολιτών, στα πλαίσια της Επιστήμης των Πολιτών, είναι μέσω διαφόρων δωρεάν εφαρμογών που δύναται να καταχωρηθεί φωτογραφία, ήχος, τοποθεσία της παρατήρησης καθώς και λοιπές λεπτομέρειες που μπορούν να συμβάλουν θετικά στο ερευνητικό έργο! Από τις πιο γνωστές εφαρμογές είναι το iNaturalist, στην οποία υπάρχει ειδική κοινότητα για την Ελλάδα (https://greece.inaturalist.org/), όπου μπορεί να γίνει ταυτοποίηση ενός είδους μέσω φωτογραφιών(7)! Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι και η εφαρμογή BirdNET (https://birdnet.cornell.edu/), του Πανεπιστημίου του Cornell, μέσω της οποίας μπορεί να πραγματοποιηθεί ηχητική αναγνώριση-ταυτοποίηση του είδους πτηνών της περιοχής σας και να σας δοθούν σχετικές λεπτομέρειες για το είδος που ταυτοποιήσατε(8)!
Η προστασία της φύσης ξεκινά από εμάς, ώστε έπειτα μέσω της συλλογικής προσπάθειας να προστατεύσουμε τη βιοποικιλότητα που απειλείται και εν τέλει το ίδιο μας το σπίτι, καθώς όλα είναι αλληλένδετα, στα πλαίσια ενός οικοσυστήματος που επιθυμεί την ισορροπία του, στα πλαίσια μιας ενιαίας υγείας!
Επιμέλεια Άρθρου: Ιωάννης Δ. Στύλιος (Βιολόγος, M.Sc. «Εφαρμογές της Βιολογίας στην Ιατρική»)
Βιβλιογραφία
- https://www.eea.europa.eu/el/help/sychnes-erotiseis/ti-einai-i-biopoikilotita-kai
- https://www.eea.europa.eu/el/articles/klima-fysi-kai-anthropos-ena
- https://eunis.eea.europa.eu/
- https://biodiversity.europa.eu/
- https://www.labroots.com/trending/earth-and-the-environment/27150/biodiversity-loss-pollution-climate-change-drive-infectious-disease
- https://www.ekt.gr/el/magazines/features/20429
- https://greece.inaturalist.org/
- https://birdnet.cornell.edu/